اثرآتش سوزی بر مقدار و ترکیب گونه ای بانک بذر خاک در مراتع نیمه خشک (مطالعه موردی پارک ملی بمو شیراز)

چکیده آتش سوزی از جمله عوامل اکولژیک موثر بر رشد، توسعه و تکامل جوامع گیاهی خصوصا در مناطق خشک و نیمه خشک می باشد. آگاهی از اثرات آتش سوزی بر جنبه های مختلف یک اکوسیستم جهت مدیریت مراتع پس از آتش سوزی اهمیت دارد. تغییرات ایجاد شده در پوشش گیاهی بواسطه آتش سوزی می تواند باعث تغییراتی در مقادیر بذر گونه ها در خاک گردد. ذخایر بذر گونه ها در بانک بذر خاک نقش بسزایی در پویایی پوشش گیاهی پس از آتش سوزی دارند. در این تحقیق اثرات وقوع آتش سوزی در پوشش گیاهی پارک ملی بمو شیراز بر ترکیب گونه ای بانک بذر خاک مورد مطالعه قرار گرفت. دو رویشگاه چاه سرخ و پالایشگاه با تیپ های گیاهی متفاوت که در هر رویشگاه یک منطقه شاهد و دو منطقه با سابقه آتش سوزی متفاوت (حریق یک ساله و حریق 5 ساله) انتخاب گردیدند. در هر منطقه نمونه برداری بانک بذر خاک و پوشش گیاهی در امتداد سه ترانسکت 100 متری و در هر ترانسکت از 10 پلات یک متر مربعی به طور تصادفی - سیستماتیک استفاده گردید. در مجموع از دو رویشگاه چاه سرخ و رویشگاه پالایشگاه360 نمونه خاک از 180 پلات یک متر مربعی از دو عمق خاک (صفر تا 5 سانتی متر و 5 تا 10 سانتی متر) برداشت شد. نمونه های خاک به منظور جوانه زنی بذور در گلخانه قرار داده شده و بذرهای جوانه زده شناسایی شدند. تعداد کل بذر جوانه زده در رویشگاه چاه سرخ 1747 بذر در مترمربع و در رویشگاه پالایشگاه درحدود 1482 بذر در متر مربع بوده است. همچنین در رویشگاه چاه سرخ حدود 73 درصد و در رویشگاه پالایشگاه 79 درصد از کل بذرهای جوانه زده مربوط به عمق صفر تا پنج سانتی متری خاک بودند. بیشترین تراکم بذر در بانک بذر خاک دو رویشگاه متعلق به گونه aegilops triuncialis بود. همچنین در دو رویشگاه مورد مطالعه تیره های gramineae، compositae و papilionaceae بیشترین تراکم بذر را داشتند. بررسی پاسخ انفرادی گونه های گیاهی موجود در بانک بذر خاک دو رویشگاه نشان داد که تنها یک اثر معنی دار بواسطه عمق برای گونه aegilops triuncialis در رویشگاه پالایشگاه مشاهده گردید. همچنین از میان 6 خانواده گیاهی موجود در بانک بذر رویشگاه چاه سرخ تنها خانواده نعناعیان و در رویشگاه پالایشگاه از میان 7 خانواده گیاهی موجود در بانک بذرخاک تنها خانواده گندمیان به آتش سوزی پوشش گیاهی پاسخ مثبت نشان دادند. از نظر فرم رویشی نیز در رویشگاه چاه سرخ بیشترین و کمترین تراکم بذر به ترتیب متعلق به تروفیت ها و ژئوفیت ها بوده و در رویشگاه پالایشگاه نیز بیشترین و کمترین تراکم بذر متعلق به تروفیت ها و کامو فیت ها بود. از میان فرم های رویشی موجود در بانک بذر خاک رویشگاه چاه سرخ تنها میانگین تراکم بذر همی کریپتوفیت ها و در رویشگاه پالایشگاه نیز به جز فرم رویشی تروفیت ها، سایر فرم های رویشی موجود در بانک بذر خاک دارای اختلاف معنا دار بین سه منطقه حریق یک ساله، حریق 5 ساله و شاهد بودند. آتش سوزی پوشش گیاهی در هر دو رویشگاه موجب گردید تا مناطق حریق ترکیب گونه ای و مقدار بذر متفاوتی با شاهد داشته باشند. تعداد گونه های مشترک کمی بین مناطق حریق و شاهد مشاهده گردید و برخی گونه ها منحصر به منطقه حریق یا شاهد بودند. بر حسب تعداد سال پس از آتش سوزی تغییراتی در فلور بانک بذر دو رویشگاه اتفاق افتاد به طوریکه ترکیب کل بانک بذر خاک در مناطق حریق پنج ساله نسبت به حریق یک ساله به شاهد نزدیک تر بوده است. مقایسه ترکیب گونه ای پوشش گیاهی سطح زمین با بانک بذر خاک نشان داد که تعداد گونه های اندکی بین آنها مشترک بوده و بسیاری از گونه ها در پوشش گیاهی بودند که در بانک بذر مشاهده نشدند. کلمات کلیدی: آتش سوزی، بانک بذرخاک، مناطق خشک و نیمه خشک، پارک ملی بمو